Tác động của thuế đến hành vi tiêu dùng Việt Nam

Thuế ảnh hưởng mạnh đến hành vi tiêu dùng tại Việt Nam, đặc biệt là với ba loại thuế chính: VAT, TTĐB và thuế bảo vệ môi trường.

• VAT (Thuế giá trị gia tăng): Áp dụng rộng rãi, mức 8-10%, ảnh hưởng trực tiếp đến chi tiêu hàng ngày.
• Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB): Từ 10-150%, nhắm vào hàng hóa xa xỉ hoặc không thiết yếu, như đồ uống có cồn, thuốc lá.
• Thuế bảo vệ môi trường: Tác động đến các sản phẩm gây ô nhiễm, khuyến khích tiêu dùng bền vững.

Những thay đổi đáng chú ý:

• Giảm VAT 2% (2023-2024) đã kích thích tiêu dùng, tăng trưởng bán lẻ 5%.
• Tăng thuế TTĐB với nước giải khát: 63% người thu nhập thấp giảm tiêu thụ, trong khi 38% nhóm thu nhập cao không thay đổi hành vi.

Tóm tắt nhanh:

Thuế không chỉ định hình hành vi mua sắm mà còn tạo áp lực lên cả người tiêu dùng và doanh nghiệp trong việc thích ứng với chính sách mới.

Các chính sách thuế định hình hành vi tiêu dùng

Chính sách thuế tại Việt Nam được xây dựng nhằm tác động đến hành vi tiêu dùng thông qua các công cụ cụ thể.

Dưới đây là những loại thuế chính có ảnh hưởng trực tiếp đến thói quen mua sắm của người tiêu dùng tại Việt Nam.

Các loại thuế tiêu dùng chính tại Việt Nam

Ba loại thuế tiêu dùng phổ biến nhất có tác động mạnh đến hành vi mua sắm:

Thuế TTĐB được sử dụng để điều chỉnh sản xuất và tiêu dùng, qua đó ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định mua sắm của người dân.

Các thay đổi lớn về thuế (2013-2023)

Trong 10 năm qua, Việt Nam đã có những điều chỉnh đáng chú ý trong chính sách thuế:

• VAT: Từ năm 2013 đến 2023, thuế VAT giảm từ 10% xuống còn 8% (năm 2023), giúp hỗ trợ khoảng 15,6 nghìn tỷ đồng trong vòng 4 tháng. Đồng thời, phạm vi áp dụng thuế TTĐB mở rộng đối với các mặt hàng xa xỉ và có hại cho sức khỏe.
• Thuế môi trường: Được áp dụng với các sản phẩm gây hại cho môi trường, nhằm khuyến khích tiêu dùng bền vững hơn.

Theo nghiên cứu của Decision Lab (2018), phản ứng của các nhóm thu nhập đối với thuế có sự khác biệt rõ rệt. Ví dụ, khi áp thuế TTĐB 10% lên nước giải khát, 38% người có thu nhập cao không thay đổi hành vi tiêu dùng, trong khi 63% người thu nhập thấp giảm tiêu thụ. Điều này cho thấy sự phân hóa rõ ràng giữa các nhóm thu nhập.

Những điều chỉnh này phản ánh cách chính sách thuế có thể ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động.

Tác động của thay đổi thuế VAT đến chi tiêu

Thuế giá trị gia tăng (VAT) đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi chi tiêu của người tiêu dùng Việt Nam. Theo Tổng cục Thống kê, các thay đổi về thuế VAT đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến thói quen mua sắm của người dân.

Kết quả giảm thuế VAT 2% (2023-2024)

Chính sách giảm 2% thuế VAT trong giai đoạn 2023-2024 đã mang lại nhiều hiệu ứng tích cực cho nền kinh tế:

Việc giảm thuế VAT đã kích thích nhu cầu tiêu dùng, đặc biệt là trong lĩnh vực ô tô, cho thấy chính sách này có khả năng thúc đẩy tiêu dùng các sản phẩm có giá trị lớn.

Từ tháng 7/2025, Luật Thuế giá trị gia tăng mới dự kiến sẽ được áp dụng, với các thay đổi về miễn giảm thuế và điều chỉnh thuế suất. Những thay đổi này nhằm mục tiêu hỗ trợ các ngành nghề cụ thể và định hướng hành vi tiêu dùng theo chiến lược chính sách.

Các điều chỉnh liên quan đến thuế VAT không chỉ tác động đến chi tiêu hàng ngày mà còn ảnh hưởng đến quyết định mua sắm các sản phẩm xa xỉ. Phân tích chi tiết về lĩnh vực này sẽ được đề cập ở phần tiếp theo.

Tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt đến thói quen mua sắm

Giống như VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) ảnh hưởng lớn đến hành vi tiêu dùng, nhưng chủ yếu nhắm vào một số loại hàng hóa cụ thể. Theo nghiên cứu của Decision Lab năm 2018, tác động của thuế TTĐB thay đổi tùy thuộc vào mức thu nhập của người tiêu dùng.

Phản ứng của người tiêu dùng với sản phẩm chịu thuế cao

“Thuế TTĐB là công cụ giúp Nhà nước điều tiết sản xuất và tiêu dùng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định người tiêu dùng.” – Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế Doanh nghiệp lớn, Tổng cục Thuế.

Một số chuyên gia kinh tế đã cảnh báo về những hệ quả không mong muốn khi tăng thuế TTĐB. Nhiều người tiêu dùng có xu hướng tìm đến các sản phẩm thay thế không được kiểm soát, tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe. Thống kê cho thấy khoảng 49% người tiêu dùng sẽ chuyển sang sử dụng nước giải khát được chế biến tại các quán vỉa hè hoặc chợ.

Để giảm thiểu các tác động tiêu cực, các chuyên gia khuyến nghị cần kết hợp thuế TTĐB với các chiến dịch tuyên truyền nhằm hướng dẫn tiêu dùng có trách nhiệm. Những ảnh hưởng của thuế TTĐB cũng phản ánh cách chính sách thuế có thể điều chỉnh hành vi tiêu dùng, tương tự như các loại thuế liên quan đến bảo vệ môi trường.

Tác động của thuế xanh đến quyết định mua sắm

Thuế xanh có vai trò điều chỉnh thói quen tiêu dùng, hướng mọi người đến các lựa chọn thân thiện với môi trường hơn. Điều thú vị là nhóm thu nhập cao ít bị ảnh hưởng bởi thuế xanh, trong khi nhóm thu nhập thấp lại thay đổi hành vi rõ rệt hơn.

Trong ngành đồ uống, khi tăng thuế với bao bì nhựa, hành vi tiêu dùng đã thay đổi đáng kể: 49% chuyển sang dùng đồ uống tại chỗ, 35% giảm tiêu thụ đồ uống đóng chai, và 16% chọn sản phẩm có bao bì thân thiện hơn.

“Kết hợp thuế xanh với nâng cao nhận thức có thể thay đổi hành vi tiêu dùng tích cực” – Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế.

Để chính sách thuế xanh đạt hiệu quả cao hơn, cần tập trung vào các yếu tố sau:

• Điều chỉnh mức thuế phù hợp với từng loại sản phẩm.
• Hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển đổi sang sản xuất thân thiện với môi trường.
• Tạo điều kiện để người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận các sản phẩm xanh hơn.

Việt Nam cũng đang cân nhắc mở rộng danh mục các sản phẩm chịu thuế xanh, đặc biệt là trong lĩnh vực sản phẩm nhựa. Đây là bước quan trọng để xây dựng các chính sách thuế mới, hướng đến việc áp dụng rộng rãi hơn.

Dự kiến thay đổi thuế và tác động đến người tiêu dùng

Các chính sách thuế mới đang được xem xét như một công cụ để điều chỉnh hành vi tiêu dùng tại Việt Nam. Chính phủ đang cân nhắc các thay đổi liên quan đến Thuế Tiêu thụ Đặc biệt (TTĐB) và Thuế Giá trị Gia tăng (VAT).

Kế hoạch thuế mới về bất động sản và thu nhập

Một đề xuất đáng chú ý là áp dụng thuế TTĐB 10% đối với đồ uống có đường. Theo dự kiến, chính sách này sẽ tác động khác nhau đến các nhóm thu nhập. Cụ thể, 63% người thuộc nhóm thu nhập thấp có thể sẽ giảm tiêu thụ, trong khi 38% người thuộc nhóm thu nhập cao không thay đổi thói quen.

Các chuyên gia đã nhấn mạnh sự cần thiết phải phân tích kỹ lưỡng tác động của chính sách này. Thực tế cho thấy, các biện pháp quản lý hành chính đôi khi mang lại hiệu quả cao hơn so với việc chỉ tăng thuế.

Để thích ứng với các thay đổi, doanh nghiệp nên:

• Theo dõi sát sao các chính sách thuế mới.
• Đánh giá ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm.
• Điều chỉnh chiến lược kinh doanh để phù hợp với bối cảnh mới.

Những thay đổi này không chỉ định hình lại hành vi tiêu dùng mà còn đặt ra bài toán lớn cho doanh nghiệp trong việc điều chỉnh hoạt động để đáp ứng các chính sách mới.

Kết luận

Nghiên cứu chỉ ra rằng tác động của thuế đến hành vi tiêu dùng tại Việt Nam có sự khác biệt rõ rệt giữa các nhóm thu nhập. Những thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến cách chi tiêu mà còn tạo áp lực lên việc xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính cá nhân.

Thực tế cho thấy, việc tăng thuế không phải lúc nào cũng đạt được hiệu quả như mong muốn. Chẳng hạn, Nghị định 100/2019/NĐ-CP về quản lý đồ uống có cồn đã mang lại kết quả tích cực hơn so với việc chỉ tăng thuế suất.

Người tiêu dùng cần cân nhắc điều chỉnh kế hoạch tài chính để đối phó với các thay đổi về thuế. Các công cụ quản lý tài chính có thể hỗ trợ tối ưu hóa dòng tiền và giúp đưa ra quyết định chi tiêu hợp lý hơn. Chẳng hạn, việc giảm 2% VAT trong giai đoạn 2023-2024 đã giúp tiết kiệm khoảng 15,6 nghìn tỷ đồng cho cả doanh nghiệp và người dân.

Trong tương lai, khả năng thích nghi với những thay đổi về thuế sẽ đòi hỏi sự linh hoạt từ cả phía người tiêu dùng lẫn doanh nghiệp. Đồng thời, điều này cũng đặt ra nhu cầu về các chính sách hỗ trợ hiệu quả từ phía Chính phủ.