Quy định chống rửa tiền trong thanh toán số tại Việt Nam

Thanh toán số đang phát triển mạnh tại Việt Nam, nhưng đi kèm đó là nguy cơ rửa tiền qua các giao dịch trực tuyến. Để đối phó, Việt Nam đã xây dựng các quy định chống rửa tiền (AML), tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế so với các tiêu chuẩn quốc tế như Thụy Sĩ và Pháp.

Tóm tắt chính:

• Thực trạng tại Việt Nam:
  • Tập trung vào xác minh danh tính (KYC) và báo cáo giao dịch đáng ngờ.
  • Hạn chế: Chưa áp dụng công nghệ hiện đại, thiếu hợp tác quốc tế.
• Tiêu chuẩn Thụy Sĩ:
  • Phân loại giao dịch theo rủi ro.
  • Sử dụng công nghệ AI để giám sát tự động.
• Tiêu chuẩn Pháp:
  • Xác minh danh tính kép, theo dõi giao dịch từ 1.000 EUR trở lên.
  • Hợp tác quốc tế mạnh mẽ qua hệ thống EU.

Hướng cải thiện:

• Đầu tư công nghệ tự động giám sát giao dịch.
• Tăng cường hợp tác quốc tế.
• Xây dựng khung pháp lý rõ ràng và nâng cao năng lực thực thi.

Mục tiêu: Tạo hệ thống AML hiệu quả hơn, bảo vệ nền kinh tế số và tăng niềm tin vào thanh toán trực tuyến tại Việt Nam.

1. Hệ thống phòng chống rửa tiền (AML) hiện tại của Việt Nam

Trước sự gia tăng của các hình thức rửa tiền phức tạp, việc cải thiện và cập nhật các quy định về phòng chống rửa tiền (AML) là một nhiệm vụ cấp bách. Hiện tại, hệ thống AML trong lĩnh vực thanh toán số tại Việt Nam được xây dựng dựa trên các quy định pháp luật, đặt ra nguyên tắc và trách nhiệm cho các tổ chức tài chính. Các quy định này yêu cầu thực hiện các bước như xác minh danh tính khách hàng, giám sát giao dịch và báo cáo các hoạt động nghi ngờ đến cơ quan chức năng. Tuy vậy, hệ thống vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn.

Một trong những hạn chế chính là hệ thống pháp lý chưa theo kịp sự phát triển của công nghệ giám sát hiện đại, cũng như chưa đủ khả năng xử lý các hình thức rửa tiền mới. Điều này đòi hỏi các cơ quan chức năng cần tiếp tục cải tiến và bổ sung quy định để tăng cường hiệu quả trong việc phòng chống rửa tiền.

2. Tiêu chuẩn AML của Thụy Sĩ

Tiêu chuẩn chống rửa tiền (AML) của Thụy Sĩ mang đến những bài học quan trọng khi nhìn nhận ở quy mô toàn cầu. Là một trong những trung tâm tài chính hàng đầu thế giới, Thụy Sĩ đã xây dựng hệ thống AML hiện đại, dựa trên phương pháp tiếp cận theo rủi ro. Các giao dịch được phân loại theo mức độ rủi ro để áp dụng các biện pháp kiểm tra phù hợp.

Trong lĩnh vực thanh toán số, các tổ chức tại Thụy Sĩ áp dụng ba mức độ thẩm định:

• Thẩm định cơ bản: Xác minh danh tính và thông tin đối với các giao dịch có rủi ro thấp.
• Thẩm định tăng cường: Kiểm tra kỹ lưỡng nguồn gốc và mục đích đối với các giao dịch có rủi ro cao.
• Giám sát liên tục: Sử dụng hệ thống tự động để theo dõi và phát hiện các dấu hiệu bất thường.

Cơ quan giám sát chính, FINMA, đảm bảo rằng các tổ chức tài chính tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn AML quốc tế. So với Việt Nam, hệ thống AML của Thụy Sĩ nổi bật nhờ việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong giám sát giao dịch. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi sự đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng công nghệ.

Phần tiếp theo sẽ phân tích tiêu chuẩn AML tại Pháp để hiểu thêm về các cách tiếp cận khác nhau trên thế giới.

3. Quy định AML của Pháp

Pháp được biết đến với một trong những hệ thống chống rửa tiền nghiêm ngặt nhất tại EU. Là thành viên của FATF, quốc gia này tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu trong lĩnh vực thanh toán số.

Cơ quan giám sát chính

Cơ quan Giám sát Thận trọng và Giải quyết (ACPR) đóng vai trò trung tâm trong việc giám sát tuân thủ các quy định chống rửa tiền tại Pháp. ACPR hợp tác chặt chẽ với Tracfin, cơ quan tình báo tài chính quốc gia, để theo dõi và kiểm soát các giao dịch đáng ngờ trong hệ thống thanh toán.

Yêu cầu về giám sát giao dịch

Các tổ chức thanh toán tại Pháp phải tuân thủ các quy định sau:

• Xác minh danh tính khách hàng bằng phương pháp xác thực kép.
• Theo dõi liên tục các giao dịch có giá trị từ 1.000 EUR trở lên.
• Báo cáo ngay lập tức các giao dịch đáng ngờ cho Tracfin.
• Lưu trữ hồ sơ giao dịch trong ít nhất 5 năm.

Hợp tác quốc tế

Với tư cách là thành viên EU, Pháp tích cực tham gia vào hệ thống chia sẻ thông tin chống rửa tiền giữa các quốc gia. Điều này giúp:

• Trao đổi dữ liệu về các giao dịch đáng ngờ giữa các nước thành viên.
• Phối hợp trong việc điều tra các vụ rửa tiền xuyên quốc gia.
• Thực hiện các biện pháp trừng phạt đồng bộ với EU.

Sự hợp tác quốc tế này giúp phát hiện và xử lý hiệu quả các giao dịch bất thường. Kinh nghiệm từ Pháp cho thấy tầm quan trọng của việc áp dụng hệ thống giám sát tự động hiệu quả, kết hợp với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng. Những bài học này có thể là gợi ý hữu ích cho việc cải thiện khung pháp lý chống rửa tiền tại Việt Nam.

Điểm mạnh và hạn chế

Khi phân tích các hệ thống chống rửa tiền (AML) tại Việt Nam, Thụy Sĩ và Pháp, có thể thấy sự khác biệt lớn về hiệu quả cũng như những vấn đề cần cải thiện trong việc quản lý rủi ro rửa tiền trong thanh toán số.

Tại Việt Nam, hệ thống AML do Ngân hàng Nhà nước giám sát, chủ yếu tập trung vào xác minh danh tính khách hàng (Know Your Customer – KYC) và báo cáo giao dịch. Tuy nhiên, các yếu tố như ngưỡng giao dịch, lưu trữ hồ sơ và mức độ tự động hóa vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu thị trường. Điều này tạo ra khoảng cách đáng kể khi so sánh với các hệ thống tiên tiến trên thế giới.

Ngược lại, Thụy Sĩ và Pháp đã triển khai các tiêu chuẩn giám sát hiện đại thông qua các cơ quan như FINMA ở Thụy Sĩ hay ACPR và Tracfin ở Pháp. Những hệ thống này không chỉ áp dụng công nghệ tự động hóa cao mà còn đặc biệt chú trọng vào hợp tác quốc tế trong việc trao đổi thông tin và điều tra.

Điểm mạnh:

• Quy định KYC: Tăng cường xác thực khách hàng.
• Hệ thống báo cáo giao dịch: Cải thiện khả năng phát hiện giao dịch bất thường.
• Hợp tác cơ quan quản lý: Cơ chế phối hợp giữa các tổ chức trong nước.

Hạn chế:

• Công nghệ giám sát: Việt Nam chưa áp dụng rộng rãi trí tuệ nhân tạo và học máy để phát hiện giao dịch bất thường.
• Hợp tác quốc tế: Việc trao đổi thông tin và phối hợp điều tra với các đối tác quốc tế còn nhiều hạn chế.
• Nguồn lực thực thi: Nhân sự và ngân sách dành cho AML chưa tương xứng với sự phát triển của thị trường.

Để cải thiện hiệu quả của hệ thống AML, Việt Nam có thể tham khảo mô hình giám sát tập trung của Thụy Sĩ và cơ chế phối hợp đa cơ quan của Pháp. Đồng thời, cần tăng cường áp dụng công nghệ hiện đại trong phân tích rủi ro. Những thay đổi này cần được thực hiện theo lộ trình phù hợp với thực tế và khả năng của các bên liên quan, dựa trên kinh nghiệm từ hai quốc gia này.

Kết quả chính

Từ việc so sánh ba quốc gia, chúng ta rút ra một số kết quả quan trọng như sau:

Khả năng áp dụng mô hình quốc tế

1. Cải thiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật

Đầu tư vào hệ thống giám sát tự động tích hợp công nghệ AI và học máy để phát hiện các giao dịch bất thường.

2. Tăng cường năng lực thể chế

Phát triển cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, dựa trên mô hình của Pháp, nơi có sự tham gia của nhiều bên liên quan. Điều này hỗ trợ hiệu quả hơn trong việc điều tra và xử lý vi phạm.

3. Tham khảo mô hình trao đổi thông tin xuyên biên giới của Thụy Sĩ

Những bài học từ mô hình này tạo ra nền tảng vững chắc để định hướng phát triển hệ thống chống rửa tiền (AML).

Định hướng phát triển

Dựa trên các phát hiện và những hạn chế đã được chỉ ra trước đó, một số bước cải tiến cần được thực hiện:

• Thiết lập khung pháp lý rõ ràng để giám sát giao dịch và xây dựng cơ chế báo cáo hiệu quả.
• Nâng cao kỹ năng và năng lực kỹ thuật cho đội ngũ chuyên gia.
• Tăng cường hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế.

Những nỗ lực này sẽ giúp Việt Nam từng bước cải thiện hiệu quả của hệ thống chống rửa tiền, đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển của thị trường thanh toán số trong tương lai.