Chính sách tài khóa ảnh hưởng chi tiêu gia đình thế nào

Tóm tắt nhanh:
Chính sách tài khóa, bao gồm thuế và trợ cấp, tác động mạnh mẽ đến chi tiêu của các hộ gia đình tại Việt Nam. Khi thuế tăng, chi tiêu của các hộ gia đình giảm, trong khi các gói trợ cấp giúp thúc đẩy tiêu dùng và cải thiện tâm lý tài chính. Dưới đây là những điểm chính:

• Thuế VAT:
  • Tăng VAT lên 1,2 lần làm chi tiêu hộ gia đình giảm 0,89%.
  • Áp dụng mức thuế VAT chung 10% làm giảm chi tiêu 0,32%.
  • Tăng VAT có thể đẩy thêm 240.000 người vào cảnh nghèo.
• Thuế thu nhập cá nhân:
  • Mức khấu trừ hiện tại (11 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế, 4,4 triệu đồng/người phụ thuộc) không phản ánh đúng chi phí sinh hoạt thực tế.
  • Các hộ gia đình thu nhập trung bình (25–30 triệu đồng/tháng) gặp khó khăn trong cân đối chi tiêu.
• Trợ cấp tài chính:
  • Gói hỗ trợ COVID-19 (62.000 tỷ đồng) giúp tăng tâm lý tiêu dùng 9%, mua sắm hàng lâu bền tăng 24%, và giảm lo lắng tài chính 22%.
  • Giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% tiết kiệm vài trăm nghìn đồng/tháng cho mỗi hộ gia đình.
• Thuế bất động sản:
  • Thuế suất 0,3% và ngưỡng áp dụng 2 tỷ đồng làm giảm chi tiêu 0,22% tổng thu nhập.
  • Mức thuế cao hơn (0,4%) gây giảm chi tiêu mạnh hơn, đặc biệt với hộ gia đình thu nhập thấp.

Kết luận: Chính sách tài khóa cần được thiết kế cẩn thận để cân bằng giữa tăng ngân sách nhà nước và giảm thiểu tác động tiêu cực đến đời sống người dân.

1. Tác động của thuế đến ngân sách gia đình

Thuế ảnh hưởng trực tiếp đến ngân sách và quyết định chi tiêu của các hộ gia đình tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt ngày càng tăng.

Tác động của thuế thu nhập cá nhân

Tại Hà Nội và TP.HCM, các hộ gia đình có thu nhập từ 25–30 triệu đồng/tháng đang gặp khó khăn trong việc cân đối chi tiêu. Dưới đây là mức chi phí trung bình hàng tháng:

Hiện tại, mức khấu trừ thuế thu nhập cá nhân là 11 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế và 4,4 triệu đồng/tháng cho mỗi người phụ thuộc (áp dụng từ năm 2020). Tuy nhiên, mức này chưa phản ánh đúng chi phí sinh hoạt thực tế.

Ngoài thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng cũng tác động mạnh đến giá cả hàng hóa, ảnh hưởng gián tiếp đến chi tiêu của các gia đình.

Ảnh hưởng của thuế giá trị gia tăng (VAT)

VAT đóng góp khoảng 40% vào tổng thu thuế của Việt Nam. Theo nghiên cứu từ VEPR, các thay đổi về VAT có thể gây ra những tác động sau:

• Tăng VAT lên 1,2 lần khiến chi tiêu hộ gia đình giảm 0,89%.
• Áp dụng mức thuế chung 10% làm giảm chi tiêu 0,32%.
• Việc tăng VAT có khả năng đẩy thêm khoảng 240.000 người vào cảnh nghèo đói.

Ngoài ra, thuế tài sản cũng là một yếu tố cần quan tâm. Với mức thuế 0,3% và ngưỡng chịu thuế là 2 tỷ đồng đối với nhà ở, mỗi hộ gia đình sẽ phải nộp trung bình 763.000 đồng (chiếm 0,53% tổng thu nhập). Điều này làm giảm chi tiêu khoảng 525.000 đồng (0,22% tổng chi tiêu).

Tiếp theo, chúng ta sẽ phân tích sâu hơn về ảnh hưởng của thuế giá trị gia tăng trong bối cảnh hiện nay.

2. Tác động của trợ cấp đến chi tiêu hộ gia đình

Chính phủ đã triển khai các gói trợ cấp nhằm thúc đẩy sức mua và cải thiện tâm lý tiêu dùng của các hộ gia đình trong thời kỳ COVID-19.

Quy mô và phạm vi hỗ trợ

Chương trình hỗ trợ tài chính trị giá 62.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 1% GDP, được triển khai từ tháng 4 đến tháng 6 với mức chi trả từ 250.000 đến 1.800.000 đồng/tháng. Các đối tượng nhận trợ cấp bao gồm:

• Lao động tự do
• Người tự kinh doanh
• Người mất việc do doanh nghiệp đóng cửa
• Các đối tượng đang nhận trợ cấp xã hội

Tác động đến hành vi tiêu dùng

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chính sách trợ cấp có ảnh hưởng tích cực đến hành vi tiêu dùng của các hộ gia đình:

Tâm lý và niềm tin được cải thiện

Trợ cấp không chỉ tăng cường chi tiêu mà còn góp phần cải thiện tâm lý người dân:

• Lo ngại về sức khỏe giảm 21%
• Lo lắng về việc làm giảm 23%
• Quan ngại về nền kinh tế giảm 16%
• Niềm tin vào chính sách hỗ trợ của Chính phủ tăng 27%

Những người nhận trợ cấp cũng trở nên lạc quan hơn về triển vọng kinh tế. Họ giảm 7% dự báo về lạm phát tăng và tăng từ 3% đến 4% kỳ vọng về tăng trưởng GDP.

Chính sách giảm thuế VAT

Bên cạnh trợ cấp, việc giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% cũng đã thúc đẩy tiêu dùng. Chính sách này mang lại lợi ích thuế trung bình vài trăm nghìn đồng mỗi tháng cho mỗi hộ gia đình.

Lợi ích và hạn chế

Chính sách tài khóa ảnh hưởng đến chi tiêu của hộ gia đình thông qua cả mặt tích cực lẫn hạn chế.

Những số liệu này cho thấy chính sách tài khóa có tác động đa chiều, đòi hỏi phải đánh giá kỹ lưỡng theo từng nhóm đối tượng.

Tác động đến các nhóm đối tượng khác nhau

Với nhóm thu nhập thấp và trung bình, giảm thuế và trợ cấp thường thúc đẩy tiêu dùng hiệu quả hơn. Trong khi đó, nhóm thu nhập cao có xu hướng chuyển phần thu nhập tăng thêm từ giảm thuế thành tiết kiệm thay vì tiêu dùng.

Đánh giá từ chuyên gia

Các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của sự phối hợp và đối thoại trong việc xây dựng chính sách:

“Đối thoại xã hội – tham vấn lấy ý kiến và phối hợp giữa các chính phủ với người lao động và chủ doanh nghiệp – là thiết yếu. Các giải pháp cần phải được xây dựng trên sự tin tưởng và với kinh nghiệm đa dạng thì mới có thể hiệu quả bền vững.” – Bà Manuela Tomei, Giám đốc Chương trình Điều kiện Làm việc và Bình đẳng của ILO

Tính bền vững của chính sách

Dù các gói hỗ trợ tài khóa (khoảng 8% GDP) mang lại hiệu quả trong ngắn hạn, việc kéo dài các chính sách này cần được cân nhắc cẩn thận. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy chi tiêu công quá mức có thể dẫn đến nợ công tăng cao và áp lực tăng thuế trong tương lai.

Kết quả chính

Tác động của tăng thuế VAT

Theo nghiên cứu từ VEPR, việc tăng thuế VAT dẫn đến giảm chi tiêu của hộ gia đình. Các kịch bản được phân tích như sau:

Ngoài ra, phân tích còn cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong tác động khi áp dụng thuế bất động sản.

Ảnh hưởng của thuế bất động sản

Thuế bất động sản có ảnh hưởng lớn đến chi tiêu hộ gia đình, tùy thuộc vào mức thuế suất và ngưỡng áp dụng. Trong ngắn hạn, mức giảm chi tiêu được ghi nhận như sau:

• Với thuế suất 0,3% và ngưỡng áp dụng 2 tỷ đồng, hộ gia đình phải đóng khoảng 763.000 đồng, dẫn đến giảm chi tiêu 525.000 đồng (tương đương 0,53% và 0,22% tổng thu nhập).
• Với thuế suất 0,4% và ngưỡng áp dụng 700 triệu đồng, số tiền nộp tăng lên 1,3 triệu đồng, kéo theo giảm chi tiêu 851.000 đồng (0,89% và 0,36% tổng thu nhập).

“Nếu ngân sách địa phương không minh bạch và nguồn thu từ thuế bất động sản không được sử dụng để cải thiện cơ sở hạ tầng và an ninh địa phương, sẽ gây bất bình trong dân chúng.”
– TS Thành, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR)

Giải pháp cải thiện

Dựa trên những kết quả phân tích, một số giải pháp được đề xuất nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của chính sách tài khóa:

• Tăng cường hiệu quả và minh bạch trong việc sử dụng ngân sách công.
• Kiểm soát nợ công thông qua việc phát hành trái phiếu.
• Đẩy mạnh sản xuất và tiêu dùng trong nước .